ჭიქა ყავის ისტორია – შარო


ბავშვობაში,  ისე არ ვიძინებდით, ბებიას შაროს ისტორიას თუ არ მოვაყოლებდით.

შარო ლეკი იყო. ანუ დიდო. შეიძლება ეს ორი სხვადასხვა ერი/ეთნოსია, მაგრამ ჩემთვის დღემდე ერთიდაიგივეა.

შარო კოჭლი იყო, შვილი ყოლია და მოუკვდა, თვითონ კი, ავადმყოფი და დაკოჭლებული, ალვანში დადიოდა კარდაკარ. ჯერ სამუშაოდ, მერე და მერე, როცა მუშაობა ვეღარ შეძლო, სამათხოვროდ. დაღრეცილი ფეხსაცმელი ეცვა, მუქი ფერის ტანსაცმელი და ჯოხით დადიოდა. მე მეშინოდა და გავრბოდი, ჩემი ოთხი წლით უმცროსი ძმა კი შაროს დანახვაზე, “ბებია, შარო მოვიდა, პური მივცეთო” გამორბოდა. ბებიაჩემიც, იმ მშიერ 90-იანებში მთლიან პურს გვაძლევდა ხოლმე, შაროსთვის მისაცემად.

სამადლოდ ცხოვრობდა გვერდით ქუჩაზე, ვიღაცის სახლის უკანა კედელზე მიშენებულ ფარდულში. შეშის ღუმელი ქონდა, ტახტი და მეტი არაფერი. ერთ დილას, ზამთარში, ლოგინიდან ჩამოვარდნილი და გაყინული იპოვეს. ეტყობა ცუდად გახდა, დასაძახებლად წამოდგა, მიშველეთო,მაგრამ წაიქცა და ადგომა ვეღარ შეძლო.

ეს ფოტო დიკლოში, მესაზღვრეების სახლის აივნიდანაა გადაღებული. იქ, შორს, თუ არ ვცდები, უკვე აღარაა საქართველო. იქ დაღესტანია, ლეკების და დიდოების საცხოვრებელი ადგილები, ის მხარე, საიდანაც შარო მოვიდა თუშეთში.

თუშები წასულების სადღეგრძელოს მერე აუცილებლად მოაყოლებენ ხოლმე “ცოდვილა-უპატრონოების” სადღეგრძელოს. ანუ იმ ადამიანების, ვისაც მომხსენიებელი არ დარჩა, შვილი, ნათესავი.

ხოდა, მოდი, სიმბოლურად, ეს ჭიქა ყავის ისტორია შაროსი იყოს.

გზა – როგორც სახლი


გზა

როგორც სახლი

არსაფიქრელი წუთებისგან აწყობილი

ჭანჭიკ-ჭანჭიკ.

ადამიანების მოზაიკა

ჭრელა-ჭრულა და უზარ-მა-ზარი

  • მუსულმანი მასპინძელიდან
  • ქისტ მეგზურამდე
  • ლორიანი ლობიანები რომ დაგვიცხო, იმ რაჭველ ბებომდე
  • ჩემს ბიძაშვილამდე, თუშეთში მიმავლებს სახლი რომ დაგვითმო ალვანში
  • მეფუტკრემდე, ყავა რომ დაგვალევინა
  • მეცხვარემდე, წვიმაში რომ შეგვიფარა
  • საგადასახდო პოლიციის თანამშრომლამდე, გზა რომ გაიმრუდა, შემთხვევით გზაზე შემოხვედრილები მატარებლის სადგურამდე რომ მივეყვანეთ
  • ვოლგის მძღოლამდე, გასწრებულ მარშუტკას რომ დამაწია
  • იმ ადამიანებამდე, ტყიბულში ტაშს რომ გვიკრავდნენ
  • პოლიციელამდე, მობილურის დამტენისთვის სახლში რომ წავიდა
  • ტყეში დაკარგული რომ გვიპოვეს, იმ რეინჯერებამდე
  • მეცხვარეებამდე, თუშეთში დაკარგულებს გზა რომ გამოგვაგნებინეს
  • გრიგოლეთში წყაროს წყალს რომ “ვპარავდით”, იმ სახლის მეპატრონემდე
  • საქეიფოდ რომ გვეპატიჟებოდა, იმ რაჭველამდე
  • ჭარელების ოჯახამდე, რაჭაში ფეხნაღრძობთანამოლაშქრიანები რომ შეგვიფარეს სამი დღე
  • პოლიციელამდე, სათაფლიასთან საბანაკე ადგილი რომ მიგვასწავლა

გზა

როგორც სახლი

და მაინც

რატომ მაქვს ისეთი შეგრძნება, რომ ერთ პატარა ნაჭუჭში ვარ მოქცეული, რომელსაც საქართველო ქვია, და რომელიც იქით რუგზაკით საბოდიალოდ გაღწევაზე ოცნებაც არ ღირს?!

დედამიწა

როგორც სახლი

ოდესმე.

დათხური, ანუ ხავიწი


სოფლის თავში დათხურს ეძახიან, ბოლოში ხავიწს.

თუშური საჭმელია,  წააგავს ფშავლების ხაჭო-ერბოს, რომელიც დამბალი ხაჭოსგან კეთდება, მაგრამ ისეთი საოცარი სურნელება არ აქვს. (მე არ მიჭამია დამბალი ხაჭო, უბრალოდ, გაგებული მაქვს რომ  არსებობს).

გვჭირდება:

  • დაბოყრინებული ხაჭო
  • ერბო
  • რამე რკინის ტაფა, რომელსაც ლითონის კოვზი და მერე სახეხი არ აშინებს (და საერთოდაც ოჯახში ერთი სფეშალ ტაფა უნდა იდოს ამისთვის)

როგორ მივიღოთ დაბოყრინებული ხაჭო?

გვჭირდება:

  • კარგი, მშრალი, ფაშარი, გლეხის გაკეთებული, მშრალი ხაჭო.
  • მარილი

ვურევთ მარილს და ხაჭოს, გემოვნებით, ვყრით ემალის ჯამში ან ქვაბში და ვაფარებთ მარლას, ვდგამთ სადმე არცისე ცივ და არცისე ცხელ ადგილას რამდენიმე დღე, სანამ ოდნავ, ვიმეორებ, ოდნავ(!) სუნი არ ექნება.

თუ დაბოყრინებული ხაჭო დიდხანს (1 კვირამდე) გვინდა შევინახოთ, გუნდები უნდა გავაკეთოთ.  იმერული ყველისმსგავსი ფორმის , პატარები, თეფშზე ოთხი ცალი რომ დაეტიოს, ისეთი, ვაფარებთ მარლას და მაცივარში ვდებთ.

მომზადების პროცესი

ვაცხელებთ ტაფას, ვყრით ხაჭოს, ვამატებთ ერბოს, ვურევთ-ვურევთ-ვსრესთ, სანამ მთელი ეს მასა არ გაიშლება, გათეთრდება, გათხელდება და გაწელვადდება.

მცირე შენიშვნა: თუ გაწყალდა, არ გაიწელა და საერთოდაც არაფრის გემო არ აქვს, ა) თქვენ ძალიან ცუდი ხაჭო შემოგაპარეს ბ) დაბოყრინება აკლია

კატეგორიული შენიშვნა: თუ მართლა გინდათ გემო გაიგოთ, ჭამეთ პირდაპირ ტაფიდან, ცხელ-ცხელი, შოთის პურის ყუით. თეფშზე გადმოღებული არის საცოდაობა. ჩანგლები არ დავინახო.

just, ყველაზე სოფლელი ბავშვი


-რა ხდება ახალი?

-რავი, არაფერი, ყველაფერი ძველებურად

გაგიკვირდებათ და ბავშვობაში ბუნებაზე, ბალახებზე და ხეებზე არ ვგიჟდებოდი, არც მწვანე ბალახზე წოლაზე ვოცნებობდი, არც მთები მიყვარდა, არც ტყე

იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ წელიწადში სამი თვის განმავლობაში:

  • დავძვრებოდი ყველა ხეზე, რომლებზეც ხელი/ფეხი მიმიწვდებოდა (უკიდურეს შემთხვევაში კიბის მიდგმაც მოსულა, თუ ხემდე მითრევა არ დაგვეზარება)
  • მეკიდა საქანელა კომშის ხის ქვეშ, ჟოლოს ბუჩქების გვერდით,  გოგრაბლის და ლეღვის ხეების ახლოს
  • მეზობელ ნაკვეთში მუხლამდე აყვავილებული ბალახი იზრდებოდა, ბევრჯერ ჩამძინებია შიგ ჩაწოლილს
  • მქონდა “სახლი” ნაკვეთის ბოლოში, რუს გვერდით არსებულ ხეზე (წიგნის საკითხავი, წამოსაწოლი და სათვალთვალო ტოტებით)
  • სახლიდან ას მეტრში იშოვებოდა ძალიან ციცაბო გორა და ტყე, სადაც სახლიდან გაპარული დავიარებოდი
  • ცოტა უფრო მოშორებით იყო წისქვილი, დაგუბებული წყლით, სადაც ვბანაობდი და ყოველდღე მქონდა წყლის ღარებში ჩავარდნის შანსი (ერთხელ კინაღამ ისა)
  • როცა “ახალი წყალი” დაწყდებოდა, მეზობლის “ძველი წყაროდან” ვედრებით მოვაკონწიალებდი
  • ვაცხობდი ტალახის კვერებს, ბალახით შეკმაზულს, სამშენებლოდ მოტანილ და მონარჩენ ქვიშაში ვაშენებდი ქალაქებს, ვაცხობდი კოცონზე ნამცხვრებს (ნამდვილს)
  • დავიპარებოდი მეზობლის ბაღებში მკვახე ვაშლებზე, ქლიავებზე და მჟავე ყურძენზე, ნუ, ალაგ-ალაგ სიმინდებზეც (სახლშიც მქონდა, მაგრამ მეზობლისა უფრო გემრიელია)
  • ვაგროვებდი კოლორადოს ხოჭოებს (ახლა ვერ ვხვდები, როგორ ვკიდებდი ხელს) და მერე ვიღებდი კიდევაც  კარტოფილს
  • ვკრეფდი ჯონჯოლს, ვაგროვებდი კვერცხებს
  • მოწველა არ ვისწავლე, დღემდე სიკვდილივით მეშინია ყველაფრის, რასაც ჩლიქები აქვს და წიხლის სროლა შეუძლია
  • ვჭამდი ყველანაირ ხილს, ოღონდ მკვახეს და მარილით, ერთხელ ინტერესის გამო ნედლი სიმინდიც კი გავსინჯე
  • და სხვა მრავალი

ყოველ ზაფხულს, სამი თვის განმავლობაში, ბებიაჩემის უბანში ყველაზე “სოფლელი” ბავშვი ვიყავი ხოლმე, გაჩეჩილი თმით, მტვრიანი ფეხებით, დალურჯებულ-დაკაწრული ხელ-ფეხით და დაბრაწული კანით.

დღემდე გულწრფელად მიკვირს, როგორ ინარჩუნებდნენ სოფელში ზაფხულობით ხელ-ფეხის იდეალურ სისუფთავეს და ნაზ თეთრ კანს ჩემი ყოფილი მეზობლები.

მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ხშირად მოწყენილობისგან ლამის სული გამეფრთხო, მიხარია, რომ ასეთი ბავშვობა მახსოვს და არა კომპიუტერს მიჯაჭვული.

მალე ბიცოლაჩემი ჩამოვა, შვილიშვილებს ჩამოიყვანს, მე ისევ წავალ სოფელში, ვესტუმრები, ბაღს შემოვურბენ სუნსულით, იქნებ რამე კბილის გასაკრავიც ვიპოვო.

პ.ს. მერე რა, რომ ამას ბოლომდე არავინ  წაიკითხავს, მე ხომ დავწერე.

ჩემი სოფლის სასაფლაო


დედაჩემს ერთი მამიდა ყავდა, რომელმაც ანდერძად დაუბარა ქმარს, სანებაში არ დამკრძალო, თორემ იცოდე თან გაგიყოლებ, თეთრგიორგში დამკრძალეო.

გარდაიცვალა ეს ქალი, ქმარმა ცალ ფეხზე დაიკიდა და დაასაფლავეს სანებაში, ანუ იქ სადაც ქმრისიანები “იწვნენ”.

წლისთავს ერთი კვირა რომ ეკლდა, მეზობელმა ნახა სიზმარში, “ყველაფერი მზად მაქვს, უნდა წავიყვანოო”.

“ცოდოა, აცადე, შვილიშვილებში გაიხაროსო”- სთხოვა ამ მეზობელმა (სიზმარში, რასაკვირველია)

ცოტა დაფიქრებულა და… “კაი, მაშინ [მეზობლის სახელი] წავიყვანო.”

წლისთავზე ამ ქალის მეზობელი მოკვდა.

ხო, ეს ყველაფერი დედაჩემმა მომიყვა , ბებიაჩემის საფლავზე ამოსულ ხეებს რომ ვმარგლიდით.

ჩემს სოფელში სულ ოთხი ეკლესიაა, სანება, ანუ წმინდა სამების სახელობის, თეთრგიორგი ანუ თეთრი გიორგის სახელობის, ხვთიშობლის ანუ წმ. მარიამის  და ნათლისმცემელი- წმ. იოანე ნათლისმცემლის რომელიღაცა შუა საუკუნის ეკლესია და სასახლე, რომელიღაცა რუსუდანს რომ აუშენებია რომელიღაცა მეფესთან გაყრის მერე. ჩვენები ცხრაკარას ეძახიან, “მოფერებით”, ორ ალვანს შუა გორაზეა შემოკონწიალებული და გზას გადმოყურებს. ძველისძველები იძახიან, რომ იქ გვირაბია, რომელშიც წყაროა და განძია და რომელსაც დიდი გველი დარაჯობს და რომ ალავერდი, ცხრაკარა და ბახტრიონი ერთმანეთთან იყვნენ დაკავშირებულები. ახლა მაღლა, ეკლესიასთან და ციხესთან წყალი არ არის, ადრე, ალბათ, იქნებოდა და იქიდან მოდის ეს ლეგენდაც, ალბათ.

ჩემი საყვარელი წარმართები რისი წარმართები იქნებოდნენ და იოანე ნათლისმცემლის სახელობის ეკლესიის უკან ნიშია, სალოცავი, ბუღრიძეების გვარის, თუ სწორად მახსოვს. თუშეთის მთებიდან ჩამოვიტანეთო, ასე მითხრეს.

მეცხვარე სასაფლაოს მისადგომებთან

ეგ კიარადა, ცხვარიც შევწირეთ პირადად ჩვენ (ანუ დედაჩემმა) ერთხელ მანდაურობას, მივიყვანეთ, რქების წინ ბეწვი წაუტრუსეს და მერე დაკლეს და მწვადები შეწვეს.

სულ ზემოთ

ასავლელი გზის დასაწყისი

მე ყველაზე მეტად თეთრგიორგის სასაფლაო მიყვარს. სოფლიდან მოშორებით, გორაკზე შეკონწიალებული,  ციცაბო აღმართს რომ უნდა შეასკდე და ბოლო საფლავის მერე ტყე რომ იწყება. სულ ტყეა საერთოდაც საფლავების გარშემო და ყოველ წელს ვყრით მიწიდან  “დაბძოებს”, ანუ პაწუკა ახალ ხეებს, თორემ რამდენიმე წელში ტყე დაგვხვდება…

იმედია იმ წელს ახალი საფლავები არ დამხვდება. წელს არ დამხვდა.

პ.ს. ჯონჯოლი “ლაივში”. ))) ზოგადად, კოკრებს კრეფენ, მაგრამ ეს უპატრონო ჯონჯოლი იყო და ამიტომ გაშლილი დამხვდა.

პ.პ.ს. ამ ჯონჯოლიანი სახლის პატრონს ერთადერთი შვილი ყოლია და სახლის ეზოში ქონია საფლავი მოწყობილი. რომ გარდაიცვალა, სახლი გაყიდეს და ბავშვი სასაფლაოზე გადაასვენეს (იმედია).  ესეც დედაჩემმა მომიყვა, სანამ ამ ჯონჯოლის ჩრდილში ვისვენებდით სასაფლაოსკენ მიმავლები.

გადაჭრილი ფესვები




მეორე სახლიც გავყიდეთ სოფელში, მხოლოდ პირადი ნივთები გამოვიტანეთ და დავტოვეთ. საბოლოოდ გადავჭერით ყველანაირი ფესვები რაც წინაპრებთან გვაკავშირებდა. ბაბუის მამის ან მისი ბაბუის აშენებული სახლი, რომელიც ისეთი ძველი იყო რომ ყველა ბზარიდან ჭიები მოძვრებოდნენ და ჭერი ჩამონგრევით იმუქრებოდა. სამაგიეროდ შიგ 40 გრადუსანი სიცხის დროსაც კი გრილოდა და ღამე საბნებით გვეძინა. თითქმის ყველა ზაფხული აქ მაქვს გატარებული 16 წლამდე. ბავშვობიდან დიდი პანტა მსხლის ხე მახსოვს, მთელი უბნის ბავშვები რომ მოდიოდნენ საჭმელად, და ადრეული უწიპწო ყურძენი, ყველაზე ადრე რომ მწიფდებოდა. ახლა პანტა დაბერდა, ის ყურძენიც გააქრეს, აღარ ისხამდა და… კიდევ დარჩა ყურძენი, გაურკვეველი ჯიშის, სუპერტკბილი და კრატუნა….. იმხელა მტევნებით, რომ ერთი დღე ვჭამდი ხოლმე იმ ერთ მტევანს, ალბათ ერთკილოიანს.
სახლი ორად იყო გაყოფილი, როგორც სოფლებში იციან, ნახევარში ბებიაჩემი ორი შვილით, მეორე ნახევარში მისი დედამთილი, რომელთან ცხოვრებაც არავინ ისურვა და რუსეთში წავიდნენ. ამ ქალს 8 შვილი თუ 9 თუ ძალიან ბევრი ყოლია, ერთ დღეს დაკრძალა 3 შვილი, ხუნაგით დაღუპულები, რომ მოვიდა, კიდევ ორი დახვდა მკვდარი….. ჩემს დაბადებამდე კაი ხნით ადრე მოკვდა. კიდევ უფრო ადრე დაიღუპა მისი შვილი, ანუ ბაბუაჩემი,მტაში გაიყინა, თოვლში, და ლეკურ ნაბადში გახვეული ჩამოასვენეს. ის ნაბადიც წამოვიღეთ მაგ სახლიდან, მყიდველს ვუტოვებდით და რა სინდისით ვიხმარო,წაიღეთო…სამაგიეროდ, მინუს 5-6 თვის რომ ვიყავი, ბიძაჩემი გაასვენეს მაგ სახლიდან.. მე ჩემმა სიჯიუტემ მიშველა, მაინც გავჩნდი : ))) მერე, 6 წლის რომ ვიყავი ,მაგ სახლიდან მომავალ გზაზე მამაჩემი დაიღუპა… არც არავინ იყო ბედნიერი მაგ სახლში, მაგრამ სხვა სახლი არ იყო და ცხოვრობდნენ, რა ექნათ…
მერე სხვა სახლის მშენებლობა დაიწყეს იქვე, მე მაშინ პროექტშიც არ ვიყავი, ბიძამ დაიწყო, დაიღუპა, მამაჩემმა გააგრძელა, დაიღუპა, მერე მამის ძმამ დაამთავრა კოსმეტიკა, იატაკი, რამდენიმე წელი იქ ჩავდიოდი ზაფხულობით… იმხელა სახლი იყო, შიგ დიიიიდი სარდაფით , ბუხრით, უზარმაზარი ოთახებით , ავტოფარეხით შიგვე , საფუტკრე ოთახით და კიდევ რაღაც პრიბამბასებით, ვანა-ტუალეტით შიგნით. მაგრამ საშინლად მოუხერხებელი და ცხელი… დალაგებას ვუნდებოდი მერვეკლასელი ბავშვი მთელი დღე და მაგიტომაც მეჯავრებოდა ის გადაჭიმული დარბაზ-ოთახები. გავყიდეთ ისიც მერე…. იმ სახლში ჩემი ჟოლოს უზარმაზარი ბუჩქები დარჩა, და ხე, რომელზეც შეიძლებოდა წამოწოლილიყავი, გეჭამა,დაგეძინა, გეკითხა,ზაგარი მიგეღო… არ ვაჭარბებ,მართლა მასეთი ხე იყო,უცნაურად გაზრდილი და მსუქანი ტოტებით….
იმ უბანში დარჩა ჩემი ბავშვობის მეგობრის ხსოვნაც.
არ მწყდება გული საერთოდ
ასე ჯობდა.
ეს სურათები კი იყს აქ, თორემ კომპის რევიზიას შეეწირება მომავალში და ეს მაინც იყოს : )))))